Van vinkje naar visie: burgerschap als pedagogische opdracht

• Home ›
• Nieuws ›
• Van vinkje naar visie: burgerschap als pedagogische opdracht

Voor veel scholen is burgerschap een ingewikkelde verplichting. Een extra taak die ergens in het curriculum gepropt moeten worden, met vinkjes en verplichte lessen. Maar op het Olympus College en het Maarten van Rossem pakken ze het anders aan. Hier is burgerschap geen evenementenbureau met af en toe een los project, maar de kern van wie ze zijn, het ‘DNA’ van de school. Het is verweven met hun dagelijkse lessen en hun visie. Het geheim? Ze draaiden het proces om. In plaats van te beginnen bij de regels, begonnen ze bij hun belangrijkste bron: de leerlingen zelf.

De leerling als vertrekpunt
Rosemary Vonk, projectleider basisvaardigheden, startte samen met burgerschapscoördinatoren Rens Huisman (MvR) en Damla Dogan (OC) met een uitgebreid onderzoek naar hun leerlingen en de wijken waarin ze opgroeien. Als docente aardrijkskunde en geschiedenis combineerde Rosemary data van het CBS met eigen leerling data en de rijke geschiedenis van Arnhem-Zuid.

“Onze wijk groeide razendsnel na de Tweede Wereldoorlog en is tegenwoordig een unieke smeltkroes van culturen, opleidingen en achtergronden,” vertelt Rosemary Vonk. “Die diversiteit zagen we altijd al in de klas, maar door de data te combineren met historische inzichten kregen we een veel gelaagder beeld van onze leerlingen. Door dit onderzoek werd pas echt duidelijk hoe groot en waardevol die rijkdom is.”

Leerlingkapitaal in de klas
Dat inzicht werd de basis voor hun burgerschapsvisie. De verscheidenheid aan achtergronden en ervaringen beschouwen ze als hun superkracht: een rijke bron van perspectieven en talenten waar ze alles uit willen halen. “Toen we dat helder hadden, konden we keuzes maken die écht relevant zijn voor onze leerlingen,” aldus Rosemary. “Dat geeft rust én richting, omdat we door het onderzoek heel goed weten wat we wel en niet doen en waarom.”

Drie heldere pijlers
Het onderzoek leidde tot drie duidelijke pijlers die de basis vormen van hun burgerschapsproject:

1. Iedereen hoort erbij - Leerlingen moeten zich gezien en gewaardeerd voelen.
2. De luikjes openzetten – Het leerlingkapitaal, de rijke mix van culturen, perspectieven, ervaringen en talenten, wordt ingezet als kracht. Leerlingen leren van elkaars verhalen, culturen en perspectieven.
3. Taalvaardigheid versterken - Taal is dé sleutel om jezelf uit te drukken, je mening te delen en deel te nemen aan de samenleving.

Deze pijlers sluiten naadloos aan op de schoolvisie. Daardoor voelt burgerschap niet als een losstaand project, maar als een geïntegreerd onderdeel van ons onderwijs. “Het ligt in elkaars verlengde,” legt Rosemary uit. “Onze visie verwijst naar burgerschap, burgerschap verwijst naar taalontwikkeling, en taal geeft leerlingen de middelen om burgerschap vorm te geven. Het hangt allemaal met elkaar samen.”

De kracht van herhaling
“Ons verhaal staat als een huis,” zegt Rosemary, “maar dan moet je het wel blijven vertellen. Pas dan gaat het echt leven.” Daarom kiezen de scholen bewust voor herhaling. “We beginnen elke studiedag weer opnieuw met het complete plaatje,” gaat ze verder. “Iedereen weet waarom we dit doen en wat we willen bereiken. Dat zorgt ervoor dat burgerschap niet iets is van een klein clubje, maar van de héle school.”

Scrummend naar succes
Het projectteam gebruikt de Agile/Scrum-methode, een werkwijze uit het bedrijfsleven die helpt om grote doelen op te delen in kleine, haalbare stappen. Dat zorgt ervoor dat docenten zich betrokken voelen zonder overvraagd te worden. En dat er snelheid in het project zit, zodat we in korte tijd relatief veel bereiken. Rosemary vertelt: "Op het Maarten van Rossem zijn we later gestart met het beleid op burgerschap, maar de Scrum-methode werkt zo goed dat we in een jaar tijd enorm veel hebben bereikt. Daarom passen we deze aanpak nu ook op het Olympus College toe."

Doelendocument als kompas
Op het Olympus College krijgen docenten de vrijheid om de burgerschapsdoelen in hun eigen vak te verwerken. Een doelendocument, gebaseerd op de kerndoelen van SLO, biedt hierbij houvast, met een duidelijke opbouw voor de onderbouw en bovenbouw. Aangepast en specifiek voor onze eigen leerlingen. Zo leren leerlingen in jaar 1 de schoolregels kennen, terwijl VWO 6-leerlingen reflecteren op hun eigen handelen binnen de regels van de samenleving.

Vakgroepen adopteren zelf relevante leerdoelen, waardoor het mogelijk is dat meerdere vakken aan hetzelfde doel werken. Dit zorgt voor overzicht en samenhang. “Het mooie is dat iedereen zijn eigen invulling kan geven,” vertelt Rosemary. “Maar we werken wel allemaal vanuit dezelfde visie. Dat maakt ons sterk.”

Deze aanpak creëert eigenaarschap. “Een mooi voorbeeld was een themaweek rondom vrijheid.” De sectie Nederlands kwam zelf met het idee om leerlingen gedichten te laten schrijven. “Ze vroegen uit zichzelf: ‘Mogen wij hier iets mee doen?’ Dat enthousiasme laat zien hoe sterk deze visie leeft,” vertelt ze trots.

Burgerschap in het dagelijks onderwijs
Beide scholen streven ernaar om burgerschap niet als losse module te zien maar om het te verweven in het dagelijkse onderwijs. Op het Olympus college doen we het zo:

• In vaklessen - Burgerschapsdoelen zijn opgenomen in lesplannen van vakken zoals geschiedenis, Engels en aardrijkskunde. Een herkenbaar tegeltje in het lesmateriaal maakt zichtbaar wanneer een thema raakt aan burgerschap. Zo zien leerlingen zelf dat het overal terugkomt.
• In mentoruren - Mentoren gaan een grote rol spelen in het bespreken van thema’s zoals identiteit, keuzes maken en samenleven. Ook hier wordt gewerkt met het tegeltje.
• In themaweken - Jaarlijks staan themaweken in het teken van waarden als vrijheid, solidariteit en verdraagzaamheid. De hele school doet mee, van vaklessen tot mentoruren en feestelijke afsluitingen.

Doorontwikkeling van burgerschap
De volgende stap is het beter monitoren van leerdoelen. Elke vakgroep bepaalt hoe de voortgang van een leerdoel wordt gemeten. We moeten nog een weg vinden om deze resultaten te verzamelen, te interpreteren en te evalueren.

Daarnaast is er veel aandacht voor actuele en gevoelige thema’s, zoals polarisatie, vrijheid van meningsuiting en internationale conflicten, bijvoorbeeld de situatie in Palestina. “Dat kan veel emoties oproepen,” legt Rosemary uit. “Je wilt een veilige plek creëren, maar soms voel je je als docent niet goed voorbereid. Dan schuif je het gesprek liever door. Wij willen juist dat docenten het vertrouwen én de handvatten krijgen om zulke gesprekken zelf te voeren.” Zo wordt de klas een veilige plek om perspectieven te delen, te discussiëren en van elkaar te leren.

Burgerschap als pedagogische opdracht: het begint bij je leerlingen
“Het hoeft niet ingewikkeld te zijn,” benadrukt Rosemary. “Begin bij je leerlingen, sluit aan bij de visie van je school en maak het onderdeel van de dagelijkse praktijk. Dan wordt burgerschap een pedagogische opdracht die niet alleen over vinkjes of lesstof gaat, maar over wie we samen willen zijn.”

« Terug naar overzicht